ದೇಹದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಗ್ರಂಥಿಗಳಿವೆ(glands). ಕೆಲವು ಗ್ರಂಥಿಗಳು ತಮ್ಮ ಸ್ರವಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ನಾಳಗಳ ಮೂಲಕ ಸ್ರವಿಸುತ್ತವೆ (ಉದಾ: ಕಣ್ಣೀರ ಗ್ರಂಥಿಗಳು, ಲಾಲಾರಸ ಗ್ರಂಥಿಗಳು)( lacrimal glands, salivary glands), ಇನ್ನು ಕೆಲವು, ತಮ್ಮ ಸ್ರವಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ರಕ್ತಕ್ಕೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಈ ರೀತಿಯ ಗ್ರಂಥಿಯನ್ನು ಅಂತಃಸ್ರಾವಕ ಗ್ರಂಥಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ನರಮಂಡಲದ ಮತ್ತು ರಕ್ತದ ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರದ ನಿಯಂತ್ರಣವು ಈ ಗ್ರಂಥಿಗಳ ಸ್ರವಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಅಂತಃಸ್ರಾವಕ ಗ್ರಂಥಿಗಳಿಂದ ಹಾರ್ಮೋನುಗಳು(Harmon) ರಕ್ತಕ್ಕೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಈ ಹಾರ್ಮೋನುಗಳ ಪರಿಣಾಮದೇಹದಾದ್ಯಂತ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಹಾರ್ಮೋನುಗಳು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ರಾಸಾಯನಿಕ ಪದಾರ್ಥಗಳಾಗಿವೆ. ರಕ್ತದ ಹಾರ್ಮೋನ್ ಮಟ್ಟವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಅದು ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಗಂಭೀರ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಈಗ ಕೆಲವು ಹಾರ್ಮೋನುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಯೋಣ.
ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಹಾರ್ಮೋನ್ ಮೆದುಳಿನಲ್ಲಿರುವ ಪಿಟ್ಯುಟರಿ ಗ್ರಂಥಿಯಿಂದ ರಕ್ತಕ್ಕೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಹಾರ್ಮೋನ್ ದೇಹದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಹಾರ್ಮೋನ್ ಗ್ರಂಥಿಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಥೈರಾಯ್ಡ್ ಗ್ರಂಥಿಯು ಥೈರಾಕ್ಸಿನ್ ಎಂಬ ಹಾರ್ಮೋನ್ ಅನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಬೆಳವಣಿಗೆ, ಹಾಗೆಯೇ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಅಗತ್ಯ ರಾಸಾಯನಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಮೂತ್ರಪಿಂಡಗಳ ಮೇಲೆ ಮೂತ್ರಜನಕಾಂಗದ ಗ್ರಂಥಿಗಳಿಂದ ಸ್ಟೀರಾಯ್ಡ್ ಹಾರ್ಮೋನುಗಳು ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತವೆ. ಈ ಹಾರ್ಮೋನುಗಳು ರಾಸಾಯನಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಹಠಾತ್ ಚಲನೆಗಳಿಗೆ ದೇಹವನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸುತ್ತವೆ.
ಮೇದೋಜ್ಜೀರಕ ಗ್ರಂಥಿಯಲ್ಲಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುವ ಇನ್ಸುಲಿನ್, ಗ್ಲೂಕೋಸ್ ಅನ್ನು ಸುಡಲು ಮತ್ತು ರಕ್ತದಲ್ಲಿನ ಗ್ಲೂಕೋಸ್ ಮಟ್ಟವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ. ಅಂಡಾಣುವಿನಿಂದ ಸ್ರವಿಸುವ ಗಂಡು ಮತ್ತು ಹೆಣ್ಣು ಹಾರ್ಮೋನುಗಳ ಕಾರಣ, ಗಂಡು ಮತ್ತು ಹೆಣ್ಣಿನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣಗಳು ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಅದರ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ವೀರ್ಯವು ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಋತುಚಕ್ರ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಹಾರ್ಮೋನ್‌ಗಳು ಗರ್ಭಧಾರಣೆಗೂ ಅಗತ್ಯ. ಈ ರೀತಿ ಅನಂತ ಮಹತ್ವದ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡುವ ರಕ್ತದಲ್ಲಿನ ಈ ಹಾರ್ಮೋನುಗಳ ಪ್ರಮಾಣವು ತುಂಬಾ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ, 100 ಮಿಲಿಗೆ 1 ಮಿಗ್ರಾಂ. 1000 ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಭಾಗ. ಹಾಗಾಗಿ ‘ಮೂರ್ತಿ ಚಿಕ್ಕದಾದರೂ ಕೀರ್ತಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ’ ಎಂಬ ಮಾತು ಹಾರ್ಮೋನ್ ಗಳಿಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಅನ್ವಯವಾಗುತ್ತದೆ.
'ವೈದ್ಯಕೀಯ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜ್ಞಾನ' ಪುಸ್ತಕದಿಂದ.
ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ: ಡಾ ಕುಲಕರ್ಣಿ ಪಿ. ಎ.
There are many glands in the body. Some glands secrete their secretions through ducts (eg lacrimal glands, salivary glands), while others release their secretions directly into the blood. This type of gland is called an endocrine gland.
